کنصفر نقطه صفر ادبیات
بسته‌ی معرفی آثار هنری دی ۱۴۰۲
- یک کتاب: تقدیم به گلرخ، با عشق و نفرت – سیامک گلشیری/ سروش علی‌نژاد
- یک فیلم: آناتومی یک سقوط 2023 (Anatomy of a Fall) – ژوستین تریه/ نیلوفر نعمتی
- یک آلبوم موسیقی: ستاره‌ی سیاه 2016 (Blackstar) – دیوید بویی/ فرشاد صحرایی
- یک سریال: مرد شنی 2022 (The Sandman) – نیل گیمن/ اسماعیل شهیدی
***
- تقدیم به گلرخ، با عشق و نفرت – سیامک گلشیری
سروش علی‌نژاد
«گمانم بیست دقیقه‌ای تا چالوس فاصله داشتم که…» پس از این سه‌نقطه مثل اکثر آثار سیامک گلشیری باید انتظار اتفاقاتی غیر منتظره را داشته باشیم. رمان با این جمله آغاز می‌شود و ما را همراه نویسنده‌ای می‌کند که به دعوت همسر سابق خود راهی جلسه‌ای می‌شود برای بررسی یکی از رمان‌هایش. اتفاقات این کتاب تنها در یک شب به وقوع می‌پیوندد. اتفاقاتی که روند تغییر یک شخصیت را نشان می‌دهد که می‌تواند دست به کارهایی بسیار هولناک بزند.
این رمان را می‌توان جزو ژانر دلهره‌آور و همچنین ژانر جنایی دسته‌بندی کرد. ژانری که سیامک گلشیری در برخی از آثار پیشین خود نیز تجربه کرده است. هرچه داستان جلوتر می‌رود، نشانه‌های بیشتری را می‌توانیم بیابیم که به خواننده می‌گوید قرار نیست تا پایان، با اثری معمول روبرو باشیم. درواقع این نشانه‌ها به مخاطب گوشزد می‌کند که این وضعیت، آرامش پیش از طوفان است!
از ویژگی‌های مهم داستان، تعلیق است. عدم قطعیتی که سبب می‌شود رمان کشش زیادی را تا آخر داشته باشد. و حتی پس از پایان، ما را با پرسش‌های بسیاری جا بگذارد. این نکته به شکل‌های مختلفی در رمان اجرا شده. به طور مثال شاهد یک تعلیق سرتاسری در طول روایت هستیم. همچنین از طرفی نویسنده با تعلیق‌های کوتاه مدت در خرده‌روایت‌ها، باعث می‌شود که خواننده داستان را رها نکند.
روابط علّی-معلولی و منطق روایی نیز به خوبی پیش می‌رود. وقایعی که در داستان رخ می‌دهد، شبکه‌ای از روایت‌ها و خرده‌روایت‌ها را می‌سازد که یکدیگر را پشتیبانی می‌کنند. به دلیل بودن چنین شبکه‌ای، برای هر چالشی که در داستان طرح می‌شود پاسخ مناسبی در ادامه به صورت مستقیم یا غیر مستقیم وجود دارد.
کتاب نثر روانی دارد و کاملا مطابق با ادبیات امروز ماست. نکته‌ای که باتوجه به نظرگاه و شیوه‌ی روایت، هم به باورپذیری داستان کمک شایانی کرده و همچنین خواندن کتاب را ساده و دلچسب ساخته است.
موضوعی که شاید از چشم مخاطب دور بماند انتخاب هوشمندانه‌ی عنوان کتاب است. عنوانی که در جایی از داستان به شکلی دیگر به آن اشاره می‌شود. و با توجه به روند وقایع، جدای از عشق و نفرتی که شکل می‌گیرد، انگار نویسنده در پاسخ به شخصیت گلرخ این عنوان را استفاده کرده است.
کتاب را به افرادی که به داستان‌های جنایی علاقه‌مند هستند و می‌خواهند کتابی با نثری روان بخوانند پیشنهاد می‌کنم. اثری که تا آخر جذابیت خودش را حفظ می‌کند و شما را مجبور به ادامه‌ی خواندن می‌سازد.
***
- آناتومی یک سقوط 2023 (Anatomy of a Fall) – ژوستین تریه
نیلوفر نعمتی
وقتی از حقیقت سخن می‌گوییم، از چه سخن می‌گوییم؟ می‌توان در مسائل انسانی از یک حقیقت واحد سخن گفت؟
فیلم Anatomy of a Fall به کارگردانی ژوستین تریه و فیلمنامه‌ای از تریه و آرتور هراری، درامی دادگاهی حول محور این پرسش است. این فیلم فرانسوی برنده‌ی نخل طلای جشنواره کن در سال ۲۰۲۳ شده است. زاندرا هولر در آناتومی یک سقوط نقش نویسنده‌ای را بازی می‌کند که تلاش دارد بی‌گناهی خود را در مورد مرگ همسرش ثابت کند.
روایت از آنجا شکل می‌گیرد که مردی از پنجره خانه‌اش سقوط کرده و می‌میرد. از این رو پرونده‌ای در دادگاه تشکیل شده و دو احتمال عنوان می‌شود: خودکشی یا قتل؟ در جریان رسیدگی به پرونده، همسر وی متهم شده و سلسله جلساتی برای کشف حقیقت برگزار می‌شود.
تجزیه و تحلیل یک سقوط نه صرفا تجزیه و تحلیل سقوط فیزیکی یک مرد که تجزیه و تحلیل سقوط روانی او و همین‌طور سقوط یک خانواده و کودکی فرزند آنها است. ظرافت فیلم در این است که ما با واقعه‌ای پیش چشم سروکار نداریم. همه‌ی آنچه مخاطب می‌داند همان چند نکته‌ی مبهمی است که دادگاه می‌داند و قرار هم نیست بیشتر بداند.
«حقیقت برای دادگاه اهمیتی نداره.»
وقتی از حقیقت سخن می‌رود، ناگزیر پرسشی دیگر به میان می‌آید: حقیقت از کدام نظرگاه؟ و چرا؟ هر نظرگاه روایتی نو را پدیدار می‌کند و چه بسا در هر یک معنایی قابل اعتنا نهفته باشد. تلاش برای کشف حقیقت، بی‌توجه به این پرسش، شاید تلاش برای پیدا کردن ردی بر برف در حال آب شدن باشد.
فایل صوتی پخش شده در بخش پایانی دادگاه از قابل توجه‌ترین سکانس‌های فیلم‌های امسال است. سکانسی که مخاطب در آن از فضای دادگاه به بخشی از روح رابطه فرود آمده اما نه تنها حقیقتی نمی‌یابد که بی‌شمار پرسش دیگر پیدا می‌کند، گویی کاوش بیشتر دریچه‌ای است بر ابهام بیشتر.
اگر به سینمای اصغر فرهادی علاقه‌مند هستید، احتمالا آناتومی یک سقوط را هم دوست خواهید داشت. فیلم مشابهت‌هایی با سینمای فرهادی و به ویژه فیلم جدایی دارد. هم در سینمای فرهادی و هم در فیلم تریه واقعه‌ای که روایت حول آن شکل می‌گیرد به مخاطب نشان داده نشده و ابهامی سراسر داستان را فرامی‌گیرد، ولی در مقابل جزئیاتی از زندگی روزمره و احوالات شخصیت‌ها به تصویر می‌آید که در کنار ابهام اصل داستان اهمیتی دوچندان می‌یابد. هرچه جزئیات روزمره بیشتر می‌شود، هم‌ذات‌پنداری و همدلی با شخصیت‌ها بیشتر می‌شود اما این همدلی نه‌تنها نشانی از حقیقت رخداد اصلی ندارد که مخاطب را دورتر می‌سازد تا پایان که ابهام همچنان باقی خواهد ماند.
***
- ستاره‌ی سیاه 2016 (Blackstar) – دیوید بویی
فرشاد صحرایی
«ستاره‌ی سیاه» بیست‌وششمین و آخرین آلبوم دیوید بویی است که در روز تولدش، ۸ ژانویه، منتشر شد و توانست با کسب سه جایزه‌ی گرمی، پنجمین آلبوم پرفروش سال ۲۰۱۶ شود. منتقدین با نقدهای مثبت این آلبوم را تجربی‌ترین اثر او برشمرده‌اند. این هنرمند که به خاطر پرسوناهای مختلفش شهرت داشت، این بار تصمیم گرفته بود نقش خودش را بازی کند، یک ستاره‌ی محکوم به فنا.
دیوید بویی برای دستیابی به فضای منحصربفرد این اثر، علاوه بر الهام گرفتن از موسیقی جز و بلوز، از موسیقی رپ و هنرمندانی از جمله کندریک لامار الهام گرفته است. از آنجایی که دو روز پس از انتشار آلبوم بر اثر سرطان کبد درگذشت، اکثر ترانه‌های این مجموعه‌ی ۷ قطعه حول محور مرگ و فناپذیری و میراث می‌چرخند. به گفته‌ی تونی ویسکونتی تهیه‌کننده‌ی همیشگی آثارش، این آلبوم «آواز قو»ی او محسوب می‌شود.
جاناتان بارنبروک که قبلاً وظیفه‌ی طراحی گرافیک چندین آلبوم از بویی از جمله «روز بعد» را برعهده داشته، جلد این آلبوم را طراحی کرده است. نکته‌ی قابل توجه این طراحی، ساخت یک الفبا با استفاده از تکه‌های ستاره‌ی سیاه است. مخاطب اگر به اَشکال پایین جلد دقت کند می‌تواند لغت BOWIE را بخواند!
قطعه‌ی پیشنهادی ما ترانه‌ی «حیف که یک ف.ا.ح.ش.ه بود» است که از نمایشنامه‌ای به همین عنوان به قلم جان فورد برگرفته شده.
***
- مرد شنی 2022 (The Sandman) – نیل گیمن
اسماعیل شهیدی
مرد شنی (The Sandman) سریالی آمریکایی در ژانر درام و فانتزی است که براساس کتاب کمیکی به همین نام ساخته شده. این سریال توسط گیمن، دیوید اس. گویر و آلن هاینبرگ برای رسانه‌ی نتفلیکس ساخته شده و به‌وسیله دی‌سی کامیکس و تلویزیون برادران وارنر تولید شده است. همانند کتاب کمیک، سندمن داستان شخصیت دریم (Dream)، قهرمان اصلی سندمن را روایت می‌کند. در این مجموعه تام استاریج در نقش دریم، در کنار بازیگرانی همچون بوید هالبروک، ویوین آچامپونگ، پتن اسوالت، گوئندولین کریستی، دیوید تیولیس، جنا کولمن، و کربی هوول باپتست ایفای نقش می‌کند.
سریال سندمن پیرامون موجودی بسیار قدرتمند به نام دریم یا رویا است که علاوه بر سندمن یا مردشنی با نام مورفیوس و همچنین نام‌های دیگر نیز شناخته می‌شود. مورفیوس تجسمی زنده از رویاهاست و عضوی از خانواده‌ای است که به نام اندلس یا بی‌انتها (The Endless) شناخته می‌شوند.
قدمت مورفیوس به اندازه‌ی خود هستی است و در واقع، زمانی که اولین شکل از زندگی توانسته رویا ببینید، مورفیوس شکل گرفته است. او قدرت‌هایش را از رویاها می‌گیرد و می‌تواند آنها را بر طبق خواسته‌اش تغییر دهد. با این حال اما مورفیوس به تدریج متوجه می‌شود که حتی یک موجود باستانی و قدرتمند همانند او هم باید یاد بگیرد که تغییر کند وگرنه به سرنوشتی دهشناک دچار خواهد شد.
کمیک «سندمن» با دیگر آثار دنیای دی‌سی نیز مرتبط است و کاراکترهایی همچون وسلی دادز، جان کنستانتین و المنت گرل در آن حضور پیدا می‌کنند. با وجود حضور قهرمان‌ها و شرورهای مختلف، مورفیوس خیلی به ندرت خود را درگیر موضوعات مرتبط به آنها می‌کند. درواقع، بیشتر نبردهای او در مقابل خدایان اساطیری، موجوداتی فراطبیعی و حتی لوسیفر مورنینگ استار است.
سریال همچنین به معرفی دنیایی به نام دریمینگ (Dreaming) یا رویاپردازی هم می‌پردازد. این دنیا محلی است که قلعه‌ی مورفیوس در آن واقع شده و نقش رابطی بین تمام رویاها دارد. کتابدار مورفیوس به نام لوسین، کلاغ مورفیوس به نام متیو، مرو پامپکینهد و هابیل و قابیل که به ترتیب در خانه اسرار و خانه راز زندگی می‌کنند، از جمله کاراکترهایی هستند که در دنیای رویاپردازی زندگی می‌کنند.
اولین کمیک «سندمن» توسط نیل گیمن (Neil Gaiman) نوشته شده که در قالب ۷۵ جلد از سال ۱۹۸۹ تا ۱۹۹۶ میلادی به چاپ رسید. این کمیک داستان مورفیوس را بازگو می‌کرد که از چندین دهه اسارت می‌گریزد و سعی می‌کند پادشاهی‌اش را در دنیای رویاپردازی بازسازی کند و با دشوارترین چالش زندگی بسیار طولانی خود روبه‌رو شود.
البته که کمیک سندمن به همین‌جا خلاصه نمی‌شود و در ادامه نیز داستان‌های مختلفی بر محوریت این شخصیت شکل گرفته و کاراکترهای مختلف دیگری از دنیای دی‌سی اضافه شدند تا داستان این کمیک بیش از پیش گسترش پیدا کند.
علاوه بر کمیک اصلی، چندین کمیک فرعی نیز ساخته شده است که از جمله آنها می‌توان به سندمن: شکارچیان رویا (Sandman: The Dream Hunters)، سندمن: پیش‌درآمد (The Sandman: Overture) بر محوریت شخصیت مورفیوس، کمیک مرگ: هزینه بالای زندگی (Death: The High Cost of Living) بر محوریت شخصیت مرگ، کمیک لوسیفر (Lucifer) و … اشاره کرد.
اولین فصل از سریال «سندمن» یازده قسمت است که همه‌ی قسمت‌ها در سال ۲۰۲۲ میلادی روی سرویس آنلاین نتفلیکس عرضه شد.
فصل بعدی این سریال نیز بزودی از همین سرویس پخش خواهد شد.
