کنصفر نقطه صفر ادبیات
شاعر: فوجی وارا نو تی کا[1]
برگردان: زهرا شهیدی
باز نیز،
نشانه‌ی بیهوده دیگری
از دنیای گذرا:
در دشتی پاییزی،
قطره‌ای شبنم، بر روی گلی.
بیوگرافی
فوجی‌وارا نو تیکا (۱۱۶۲- ۱۲۴۱)، شاعر و منتقد ژاپنی، جایگاهی برجسته در تاریخ ادبیات ژاپن دارد. او به‌عنوان بهترین استاد سبک کلاسیک واکا شناخته می‌شود؛ سبکی که بیش از هزار سال چارچوب شعر ژاپنی بوده است. تأثیر او بر نسل‌های بعدی شاعران ژاپن بی‌نظیر است.
تیکا در اواخر دوره هیان و آغاز دوره کاماکورا زندگی می‌کرد، وقتی که ژاپن دستخوش تغییرات سیاسی و اجتماعی چشمگیری بود. شعرهای او بازتابی از حساسیت‌های زیبایی‌شناختی آن زمان هستند: توصیفی از لطافتی پاک و ستایشی ژرف برای طبیعت. به ویژه او در سرودن اشعاری مهارت داشت که حس اشتیاق و مالیخولیایی را با بهره‌گیری از تصویرسازی‌های ماهرانه و بازی‌های زبانی تداعی می‌کند.
تیکا همچنین نویسنده‌ای پرکار در زمینه نقد ادبی بود. شناخته‌شده‌ترین اثر او، مای گتسوشو[2]، مجموعه‌ای از مقاله‌ها و تفسیرهایی درباره شعر است که به مدت قرن‌ها مورد مطالعه و بحث پژوهشگران قرار گرفت. او در این اثر، اصول خود در قطعه هنری واکا را شرح می‌دهد و بر اهمیت قوائد رسمی، مهار احساسات و قدرت هدفمند کنایه تأکید می‌کند. او همچنین تحلیل‌هایی دقیق از اشعار پیشینیانش، از جمله موراساکی شیکیبو و ایزومی شیکیبو ارائه می‌دهد.
نوشته‌های انتقادی تیکا نقش مهمی در شکل‌گیری و پیشرفت شعر ژاپنی ایفا کردند؛ همچنین، او با ساختن چارچوبی برای آثار بزرگ و تعیین معیارهایی برای فضیلت شعری، تا به امروز تأثیری ماندگار بر شعر ژاپن برجای گذاشته است.
نگاهی به شعر
این هایکو تصویری گذرا از قطره شبنم روی گلی در دشتی پاییزی ارائه می‌دهد. شعر به ناپایداری و بی‌اهمیتی «جهان شناور» اشاره می‌کند، مفهومی بودایی که به ناپایداری همه‌چیز اشاره دارد. شاعر احساسی از تنهایی و بیگانگی را با استفاده از قطره شبنم به‌عنوان «نشانه‌ای بیهوده» از جهانی بی‌معنا منتقل می‌کند که مدام در حال تغییر است. برخلاف دیگر آثار تیکا که اغلب به مضامینی همچون عشق، طبیعت و روشنگری بودایی می‌پردازند، این شعر بیشتر به طبیعت گذرا و زودگذر هستی می‌پردازد و بازتابی از فلسفه بودایی ناپایداری و بیهودگی وابستگی به جهان مادی است. ایجاز و سادگی هایکو از ویژگی‌های اصلی این قالب شعری است که بر قدرت القا و مفهوم تأکید دارند. تصویر کامل قطره شبنم روی گل، حسی از لطافت و آسیب‌پذیری را القا می‌کند و شکنندگی جهان طبیعی و در نتیجه زندگی انسان را برجسته می‌سازد. این شعر در بستر زمانی خود، بازتاب‌دهنده تأثیر دوره هی‌آن (۷۹۴–۱۱۸۵) است که زیبایی‌شناسی و درک زیبایی طبیعت ارزش زیادی داشت. قالب هایکو نیز در همین دوره پدید آمد و تلاش می‌کرد ویژگی‌های زودگذر و ناپایدار جهان طبیعی را به‌شکلی مختصر و تأثیرگذار ثبت کند.
[1] Fujiwara no Teika
[2] Maigetsusho
